Van 6 september tot en met 15 december 2019 kwamen in het majestueuze ‘Grote Kantoor’ aan de Wateringseweg in Delft zowel de geschiedenis als de microbiologie tot leven. Op de eerste verdieping was een hoofdrol weggelegd voor het sociaal voelende ondernemersechtpaar Jacques en Agneta van Marken. Ook staan de spotlights op de ontwikkeling van hun Nederlandsche Gist- en Spiritus Fabriek tot het biotech ‘powerhouse’ Gist-brocades en later DSM Delft. Op de tweede verdieping waren de hoofdrolspelers niet met het blote oog te zien. Maar deze microben bepalen wel wat we op ons bord krijgen en hoe onze toekomstige energievoorziening eruit ziet.
Vóór 1869 was de Nederlandse bakkersgist een kwalitatief matig bijproduct van de jeneverproductie. Daar bracht Jacques van Marken met zijn Koninklijke Nederlandsche Gist- en Spiritusfabriek verandering in. In Wenen had hij de kunst van de gistproductie uitgebreid mogen afkijken. Toen hij eenmaal zelf gist ging produceren, overtrof hij zijn Weense leermeesters al snel.
Van Marken was één van de pioniers van de Nederlandse industrialisatie, naast Stork, Philips, Fokker en anderen. De tentoonstelling begint dan ook in een ruimte die is ingericht als een ‘heerensociëteit’. De klok tikt er deftig, terwijl geportretteerde industriëlen hun milde blik op de bezoekers richten. De sigarenrook is er bijna te ruiken.
Via een filmruimte waar onder andere aandacht is voor de gistproductie anno 1925, komen de bezoekers in een kamer gewijd aan De Fabrieksbode, het bedrijfsblad met de langste geschiedenis ter wereld. Het blad getuigt van het sociale karakter van het echtpaar Van Marken, net als bijvoorbeeld de redelijke lonen, de vroege pensioenvoorziening en het Agnetapark met zijn bedrijfswoningen in een parkachtige omgeving.
De grootste tentoonstellingsruimte bevat onder andere een maquette van het gemeenschapshuis waarin de sportschool Sparta was gevestigd. Hier vertoonde Van Marken in 1896 ook de eerste film ter wereld – enkele weken na de première in Parijs, verzorgd door de gebroeders Lumière, had hij zowel een projector als een kopie van de film. Van Marken kon deze sociale voorzieningen betalen omdat zijn fabrieken van begin af aan draaiden als een trein: marketing zat in zijn bloed. De Koningsgist vond al snel zijn weg naar talloze exportmarkten, zoals ook de verpakkingen en reclames op de tentoonstelling laten zien. Een mooie anekdote betreft de verovering van de Engelse markt. Van Marken liet driehonderd Britse bakkers overkomen, die hij met alle mogelijke luxe onthaalde. De kranten stonden vol van de vijftig koetsen waarin de bakkers een uitstapje van Delft naar Scheveningen maakten. De publiciteitsstunt kostte tienduizend gulden, maar al snel daarna kon de fabriek de orders uit Groot-Brittannië niet aan...
Van het industriële verleden op de eerste verdieping gaat het naar Artis Micropia op de tweede verdieping. Hier is een bijzondere sfeer gecreëerd om de wereld van de micro organismen toe te lichten. Ook hier speelt de geschiedenis een belangrijke rol, via de oeroude voedingsmiddelen bier, brood en zuivel die we aan microben te danken hebben. Toch staan hier vooral de toekomstige mogelijkheden centraal. De tentoonstelling maakt duidelijk dat een wereld met een duurzame voedsel- en energieproductie nauwelijks voorstelbaar is zonder een glansrol voor microben.
“De belangstelling is veel groter dan we gedacht hadden”, zegt projectmanager Prashant Gupta. “We verwachtten vijfduizend bezoekers, maar op 8 november stond de teller al op tienduizend! De bezoekers zijn (ex-)medewerkers, familieleden, omwonenden, Delftenaren, wetenschappers en toeristen. De gemiddelde bezoeker blijft anderhalf tot twee uur, ze waarderen de Experience en sporen anderen vaak aan om ook een bezoek te brengen.”
In de herfstvakantie waren er extra workshops waar kinderen actief met microbiologie aan de slag konden, vertelt projectcoördinator Ingrid Troost: “Pipeteren met rodekoolsap als basis, door microscopen kijken naar planten en kleine diertjes of zelf biobrandstof maken om daarmee te ‘racen’. Het was super leuk om al die ingespannen gezichten van de kids te zien en we kijken terug op een zeer geslaagde week.” Zie ook kader links.
Tijdens de herfstvakantie was het DSM Experience Center twee dagen extra geopend. Voor kids vanaf acht jaar kwamen de natuurwetenschappen tot leven in spannende workshops. Met een labjas aan en onder deskundige begeleiding van Life Science-studenten van de TU Delft maakten ze kennis met de wondere wereld van de microben. In de workshop ‘Microscopie met Antoni van Leeuwenhoek’, de vader van de microscopie die baanbrekend werk verrichtte in Delft, gingen ze aan de slag met een microscoop. Door verschillende vloeistoffen in reageerbuisjes te mengen, zagen zij in de workshop ‘Perfect pipetteren’ verrassende kleureneffecten ontstaan. Bij het spel ‘Racen met gist’ won degene die de krachtigste ethanol had weten te maken op basis van maïs, bananen- of mandarijnenschillen. En tijdens het ‘Biobrick-spel’ ontwierpen ze op de computer zelf hun eigen micro-organisme! Het enthousiasme was groot, zowel bij de kids als bij de studenten en de organisatie: biotech staat volop in de belangstelling!
Foto: Grote Kantoor, Experience Center Micropia